Kadın ve Doğal Kaynakların Korunması ve Yönetimi
GRUP ADI: 3.Kadın ve Doğal Kaynakların Korunması ve Yönetimi
Grup Sorumlusu ve Raporu Hazırlayan : Prof.Dr.Yavuz ÖZTÜRKLER
Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi
Moderatör: Öğretim Görevlisi Neriman GEY
Kafkas Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü,Kars.
Raportör: Araş.Gör.Gonca ALAK
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü,Erzurum
GİRİŞ VE KAVRAMSAL İÇERİK
Çalıştay’ın kapsadığı bölge illeri kırsal alanda kadının en fazla yaşadığı ve sorunlarının en ağır olduğu bölgelerden biridir. Bu illerin gelişmişlik düzeyi ve milli gelirden aldığı pay itibariyle düşük seviyede olduğu gözlenmektedir. Göçün en fazla yaşandığı bölgede geçim kaynağı çoğunlukla Tarım ve Hayvancılığa dayalı olup işsizlik yüksek oranda seyretmektedir. Sosyal güvenlik kapsamında ücretli çalışan kadın oranı %10 civarında olup, diğer kadın oranı ücretsiz aile işçisi olarak kayıtlara geçmektedir. Kadının içinde bulunduğu sosyo-ekonomik ve kültürel sorunlar bölgede ülkenin diğer bölgelerine oranla daha fazladır. Okuryazar oranı çoğu ilde yeterli olmasına rağmen bazı illerde hala (Ağrı gibi) %20 civarında kaydedilmektedir. Geleneksel alışkanlıkların ve kökleşmiş kültürel yapılarından dolayı bölgede eğitim, örgütlenme ve pazarlama gibi etkili faktörlere en başta erkek ulaşmakta kadın yıllardır geri planda kalmaktadır. Bu da kadının içinde bulunduğu dramı iyice artırmaktadır. Bölgenin güçlü doğal kaynakları verimli kullanılırsa bölgeye ekonomik açıdan ciddi gelir sağlayacağı su götürmez bir gerçektir. Aile içinde önemli bir işgücü kaynağı olan bölge kadını birtakım sorunlarından sıyrılırsa kırsalın en önemli aktörü olarak üretime ve kalkınmaya çok ciddi katkıda bulunabilecektir.
Kadının içinde bulunduğu biyolojik ve inorganik çevrede iç içe olduğu kaynaklar, önemli su kaynakları, yer altı kaynakları, hava ve iklim, enerji kaynakları ve eko çeşitliliktir. Eğer bu kaynaklar kırsaldaki kadının hâkimiyet alanında doğru ve verimli kullanılırsa üretimin diğer kolunda bulunan kadının enerjisi bölge ekonomisine önemli katkılar sağlayacaktır. Bu çalıştayın asıl amacı ise kırsaldaki kadının enerjisini doğru kullanma yollarını belirlemektir.
BÖLGENİN DOĞAL KAYNAKLARINA GENEL BAKIŞ
I.SU KAYNAKLARI
Bölge su kaynakları bakımından incelendiğinde çok önemli su kaynaklarına sahip olduğu görülmektedir. Akarsular, göller, şelaleler, çaylar, dereler, kaplıcalar ve içmeler yönünden önemli bir zenginliğe sahip bölgenin bu kaynaklar bakımından bazı ayrıcalıkları da mevcuttur. Örneğin Doğu Anadolu’nun ikinci büyük gölü Çıldır Gölü, Artvin’in eko turizme faydalı şelaleleri, Çoruh nehri, alabalık yetiştiriciliğine uygun kirlenmemiş akarsuları, Dicle ve Fırat nehri ve bu nehrin akarsuların kolları bu bölge içinde yer alır. Vadilerin ve dağların arasından akan akarsular temizliği ve berraklığı ile bölgeye ayrı bir güzellik katar ve biyo çeşitliliğin devam etmesini sağlar.
Yörenin yerüstü su kaynaklarını Çoruh, Fırat ve Aras havzası belirlemektedir.
Özellikle Artvin bölgesinin Çoruh nehri ve irili ufaklı sayısız gölleri eko turizmin gelişmesine potansiyel oluşturmaktadır. Güngörmez Suyu Yusufeli ilçesi Güngörmez dağlarından çıkan suyun akşam karanlığında akmaya başlaması ve gün doğduğunda kesilmesi dikkat çekicidir.
Çıldır gölüne has Çıldır Sarı Sazan’ının neslinin tükenmeye yüz tutması, her geçen gün dışarıdan getirtilen değişik sazan yavrularının veya diğer deniz canlıların göle dökülmesiyle Çıldır Gölü faunası her geçen gün değişmekte ve yozlaşmaktadır.
Diğer taraftan Artvin’deki akarsuların üzerine kurulması planlanan ve basında çokça yer alan Hidro Elektrik Santralleri (HES)’nin yörenin biyoçeşitliliğini ve ekosistemini bozacağı yönünde endişeler gittikçe artmakta ve yöre halkı bu konuda oldukça duyarlı hale gelmektedir. Yöre halkı HES’lere şiddetle karşıdır.
Yer altı ve yer üstü sularının kirlenmemesi için önlem alınmayışı, özellikle peynir altı suyunun rastgele yerlere dökülmesi, tuvaletlerin ve köy atıklarının derelere ve çaylara akıtılması çevre bilincinin yörede oturmadığının en önemli göstergesidir. Bu konuda ilgili resmi ve özel kuruluşların da yeterli duyarlılığı gösterdiği söylenemez.
Köylerde çeşmelerden ihtiyaç fazlası suların boş yere akıtılarak değerlendirilememesi ayrıca dikkate alınması gereken hususlardan birisidir.
Balıkçılık yaygın değil, ekşi su ve dağlardan gelen sulardan yararlanma oldukça az olup, kaynak suları elektrik üretiminde kullanılmaktadır.
Bölge şifalı su kaynakları bakımından zengin olmasına rağmen gerektiği şekilde faydalanılamamaktadır.Şifalı su kaynaklarının çoğunda tesis yoktur. Ayrıca yer altı içme su kaynakları verimli bir şekilde değerlendirilememektedir. Bölgede baraja uygun akarsular bulunsa da birkaç barajın dışında akarsuları değerlendiren yeteri sayıda tesislerin olduğu söylenemez.
Güçlü yönler
1- Önemli bir yer altı yer üstü kaynaklarına sahip olması
2- Jeotermal su kaynakları yönünden zengin olması
3- Balıkçılık potansiyelinin bulunması
4- Fırat nehri ve bu nehrin akarsularının kollarının bu bölge içinde yer alması
Zayıf Yönleri
1- Suyu değerlendirecek alt yapının yetersiz olması
2- Sulu tarımın yoldukça yetersiz olması
3- Yer altı ve yerüstü sularının kirlenmesini önleyecek tesislerin olmaması
4- HES’lerin yapımı projesinin halkta moralsizlik oluşturması
5- Baraj sayısının yetersiz olması
6- Su kaynaklarını verimli kullanacak bilincin yetersiz oluşu
7- Su ürünlerinin ve değerlendirme olanaklarının yetersiz oluşu
II. DENİZ
Sadece Artvin’e bağlı Hopa ilçesinde deniz vardır, ancak turizme yeterince açıldığı söylenemez. Hopa- Kemalpaşa Plajı, Hopa Kopmuş Plajı ve Arhavi Plajı denize girmek için
elverişlidir.
Güçlü yönleri
1- Sınır ticaretine açık bir limana sahip olunması
2- Denize girmeye uygun plajlarının oluşu
3- Kimyasal ve mikrobiyal kirlenmeden uzak denizlerin oluşu
Zayıf Yönleri
1- İklim koşullarının elverişsizliği plaj turizmini azaltmaktadır
2- Yeterince tanıtım yapılmaması
3- Kamuoyunda oluşan Çernobil sızıntısı nedeniyle oluşan radyasyon rahatsızlığı
4- Verimli balıkçılık yapılmaması
III.TOPRAK
Bölgenin özellikle tarıma, bağ ve bahçeciliğe elverişli toprakları Erzincan, Artvin ve Iğdır’dadır. Platoları, yaylaları ve meraları ile hayvancılığa uygun illeri ise Erzurum, Kars, Ardahan ve Ağrı’dır. Ancak mera ıslahının yetersiz oluşu, veraset kanunu, topraktan uygun şekilde yararlanma yönünde eğitimsizlik, olumsuz doğa ve yeryüzü koşulları, erozyona karşı yeterli önlemlerin alınmayışı ve doğru gübreleme yapılmayışı gibi durumlar toprağın değerlendirilmesinde sorunlara neden olmakta ve beraberinde ekonomik kayıpları getirmektedir. Az kirlenmiş ve organik tarıma elverişli topraklarıyla bölge iyi değerlendirilirse gıda üretimi açısından bir cazibe merkezi olabilir. Ayrıca sulu tarımın az yapılması topraktan yeterince istifade edilmesini engelleyen unsurlardan biridir. Öte yandan özellikle Kars, Erzurum, Ardahan ve Ağrı illerinde ekilen bitki çeşitliliğinin azlığı verim kayıplarına neden olmakta hayvancılıkta da geriye gitmeye neden olmaktadır.
Yöredeki coğrafi şartların kısıtladığı tarımsal üretimden ele geçen gelirin yetersiz kalması beraberinde hayvancılık sektörünün güçlenmesini getirmektedir. Yöre insanı mera ve çayırların fazlalığı sayesinde hayvancılıkla uğraşarak geçimlerini sağlamaktadırlar. Ancak otlak alanların çok oluşu bile yörede modern usullerle hayvancılığın yapılmasına katkı sağlamamaktadır.
Meraların verimli ve etkili kullanılmaması koyunculuğun azalmasına neden olmuş ve hayvancılıkta istenen düzeye ulaşılamamıştır.
İşlenen toprak miktarının istenen düzeyde olduğu söylenemez.
Yörenin illerinin çoğunda Uzun süren kış mevsimi toprağın uzun süre kar altında kalmasına neden olmakta ve bu durum yörenin gelişmemesinde en önemli faktörlerden birini teşkil eder.
Yanlış tarım uygulamaları ve hayvancılığın bilinçli yapılmayışı topraktan elde edilen geliri iyice azaltmaktadır.
Zayıf Yönleri
1-Mera ıslahının yapılmamış olması
2-Miras kanunun mevcut ihtiyaca göre düzenlenmemiş olması
3-Toprak ekim ve gübreleme bilincinin yetersiz oluşu
4-Erozyonun önemli bir tehdit oluşu
5- Karışık otlatma ve düzensiz otlatma nedeniyle topraktan yeterince faydalanılamaması
6- Ağır iklim koşullarının yıl içerisinde alına hasat sayısını teke indirmiş olması
7- Sürekli göç nedeniyle toprağın asıl sahipleri tarafından verimli kullanılamayışı
8- Yanlış tarım uygulamaları
9- Toprağı doğru ve verimli kullanma bilincinin zayıf oluşu
Güçlü Yönleri
1- Verimli geniş yaylalara ve platolara sahip olması
2- Yörede yer yer sulama kanallarının olması
3- Sanayi atıklarının çok az olması ve kimyasal kirlenmenin az olması nedeniyle toprağın doğal organik yapısını henüz korunuyor olması
IV.HAVA
Bölgede sanayileşme ve ağır sanayi tesisleri fazla olmamasına rağmen kış mevsiminde kömür sobalarından veya kalorifer kazanlarının bacasından çıkan dumanlar özellikle akşam saatlerinde hava kirliliğine yol açmaktadır. Yine bazı illerde bulunan çimento fabrikası gibi sanayi kuruluşları yakın çevrede hava kirliliği yaratmakta ve bitki örtüsünü bozmaktadır. Öte yandan Ermenistan’daki santral sızıntısından dolayı Iğdır toprak ve ürünlerinde normalde rastlanmaması gereken sezyum 137’ nin belirlendiği dile getirilmektedir. Bu durum ise hava kirliliğine yol açarak yağmur sonrası ürün kalitelerinde düşüşlere sebep olmaktadır.
Artvin yöresinde HES’lerin kurulacağı haberleri çok ciddi endişeler yaratmaktadır. Çünkü HES’lerin yörenin hava kalitesinde de ciddi tehditler oluşturulacağı yönünde kaygılar ortaya çıkmaktadır. Artvin’in sahip olduğu eko zenginlik otoritelerce havanın temiz ve kaliteli olmasına sebep olan en önemli faktör olarak belirtilmektedir. Sucul canlılar açısından buharlaşmaya neden olduğu için sucul canlıların yaşama ortamını değiştirip ölümlerine neden olmaktadır. Ayrıca HES’ler iklim değişikliğine radyasyon yayılımlarına neden olmaktadır.
İklimin ve hava şartlarının istikrarsız olması nedeniyle meyve sigortalarının çiçekten olgunlaşmaya kadar tüm süreçte olması gerekmektedir. Yine yerel kaynakların korunması bölgeye ya da şehre özgü ürünlerin korumaya alınarak üretimden pazarlamaya desteklenmesi önem taşımaktadır.
Güçlü yönleri
1- Ağır sanayi tesislerinin olmaması nedeniyle nispeten temiz olması
2- Doğal gaz üreten ülkelere yakın olması
Zayıf Yönleri
1- Havadan çeşitli gazlar elde eden sanayi tesislerinin olmaması
2- Ermenistan’daki nükleer santral sızıntısı
3- Bölgede doğal gazın yaygın olmaması, ağır kış şartları sonucu soba ve kalorifer kazanlarından çıkan kirletici gazların havayı kirletmesi
4- İklimin ve hava şartlarının istikrarsız olması
V.BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK
Çayır ve meralar Kars’ın egemen bitki örtüsüdür. Anadolu’nun Kafkasya ve Orta Asya ile bağlantı noktasındaki Kars-Ardahan-Iğdır aynı zamanda bu coğrafyalardaki türleri de barındırdığı için yüksek bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Bir yanda Iğdır Ovası ve Kağızman hattında eşine az rastlanır tuzcul stepler ve bazı çöl türlerine rastlanırken, diğer yanda yüksekliği 3000 metrenin üzerindeki dağlarda Alaska ve Sibirya türleri bulunur. Özellikle su kuşları açısından önemli olan Çıldır Gölü, Aktaş Gölü, Aygır Gölü, Çalı Gölü, Kuyucuk Gölü bölgenin değerleridir. Kars bölgesinde, Türkiye’de oldukça az bulunan ve içerdiği yaban hayatıyla beraber bir bütün oluşturan, sarıçam ormanları görülmektedir. Bölgede yaklaşık 1250 çeşit tohumlu bitki doğal olarak yetişir. Bu bitkilerden 100 tanesi dünyanın başka hiçbir yerinde olmayan endemik (nadir) türlerdir.
Kağızman tuz mağaraları kadınlar tuzun endüstriyel ayağında hizmet edilebilirler. Sadece kaya tuzu üreterek yöreye yüksek ekonomik girdi sağlamak mümkün değildir.
Bölgede Kuyucuk gölü, Kars-Sarıkamış-Kağızman yaban hayatı koruma sahası, Kurbanağa mağarası, Lavaşın (lavaş) gölü, Sarıkamış kayak merkezi, Susuz şelalesi, Turna gölü gibi biyo çeşitliliğe katkı sunan önemli alanlar mevcuttur. Artvin’de Çoruh vadisi Doğa zenginliği ve çeşitliliğiyle 25 dünya Harikasından biridir. Artvin ili sınırları içerisinde sayısız tabiat koruma alanları mevcuttur. Türkiye'nin yok olma tehdidi altındaki hayvanlar listesinde de yer alan hayvan türlerinden 12'si bu bölgede yaşayan hayvanlardır.
Artvin’i eko turizm açısından önemli kılan diğer bir ayrıcalığı ise Artvin'in Borçka ilçesine bağlı Gürcistan sınırında bulunan, BM Bilim, Eğitim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 29 Haziran 2005'te 'İnsan ve Biyosfer Programı' koruma ağı kapsamına alınan Camili bölgesidir.
Kars’a bağlı Boğatepe Çevre ve Yaşam Derneği bölgedeki biyoçeşitliliği koruyup geliştirmeyi, ekolojik ve ekonomik sürdürülebilirliği sağlamayı ve kalıcı bir çevre dostluğu bilinci oluşturmayı amaçlayan bir proje yürütmektedir. Proje kapsamında şu ana kadar, “Bitki Yaşam Bahçeleri” oluşturularak botanik çalışmaları yapılmış ve 58 yeni bitki türü tespit edilmiştir.
Yörenin biyoçeşitlilik ve ekoturizm açısından önemli potansiyeline rağmen, bu potansiyelin etkili ve verimli bir şekilde değerlendirildiği söylenemez.
Doğal kaynak muhafazasında biyolojik çeşitliliklerde ekokentler, ekoköyler oluşturulup bayanların aktif rol alacağı durumlar yaratılmalı, bayanlar tarafından yöresel kıyafetlerle ürünlerin sunumlarının yapılabileceği alanlar ve platformlar oluşturularak mevcut potansiyelin etkili bir biçimde değerlendirilmesi yöreye ciddi katkılar sunabilir.
Tıbbı bitkilerin standardize edilerek paketlemelerinde bayanların aktif olarak çalışabileceği önemli bir olanak olarak göz önünde bulundurulmalıdır.
Ekoturizm açısından çekicilikler içeren Artvin-Şavşat hattının ayrı bir proje kapsamında değerlendirilerek önemli gelir kaynakları oluşturmak uzak bir gerçeklik değildir.
Artvin sınırları içinde toplam 119 endemik takson kayıtlı olup endemizm açısından da değerlendirilmeye muhtaç bir bölge olarak karşımızda durmaktadır.
Güçlü yönleri
1- 1250 çeşit tohumlu bitki doğal olarak bölgede yetişiyor olması, bu bitkilerden 100 tanesi dünyanın başka hiçbir yerinde olmayan endemik (nadir) türlerden olması.
2- Artvin’in ekoturizm potansiyeli.
3- Artvin'in Borçka ilçesine bağlı Gürcistan sınırında bulunan, BM Bilim, Eğitim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 29 Haziran 2005'te 'İnsan ve Biyosfer Programı' koruma ağı kapsamına alınan Camili bölgesinin varlığı
3- Kafkas ırkı arının saflığını koruma üzerine çaba ve çalışmaların varlığı
4- Artvin sınırları içinde toplam 119 endemik takson kaydının yapılmış olması
5- Çıldır gölü ve Kuyucuk gölü gibi göllerin bölgede var olması
6- Türkiye'nin yok olma tehdidi altındaki hayvanlar listesinde de yer alan hayvan türlerinden 12'sinin bu bölgede yaşıyor olması
7- Artvin’de Çoruh vadisi Doğa zenginliği ve çeşitliliğiyle 25 dünya Harikasından biridir
8- Bölgede endemik bitkileri yetiştirme ve korumaya yönelik derneklerin varlığı.
Zayıf Yönleri
1- Biyoçeşitliliği orta vadede tehdit edecek olan HES’lerin bölgede kurulmaya çalışılması
2- Ekoturizm alanlarının yeterince tanıtılamaması ve ulusal ve uluslarası turizme hizmet verecek yeterlilikte ve alt yapısında olmaması
3- Ekolojik ürünlerin üretiminin ve pazarlanmasının yetersiz oluşu
4- Ekoturizm ve Ekotarım kaynaklarını değerlendirecek yeterli bilinç olmayışı
VI. ENERJİ KAYNAKLARI
Patnos Ovası etrafını çevreleyen dağlardan aşağılara doğru akarsular inmektedir. Bu akarsular daha sonra Murat Nehri ne karışmaktadır. Patnos Barajı ve Şekerova Barajının suladığı ova tarıma elverişli olup birçok tarım ürünü yetiştirilmektedir.
Kars’ta Çıldır Barajı, Arpaçay Barajı, Bayburt Barajı olmak üzere üç önemli baraj vardır. Bunlardan Arpaçay ve Çıldır barajları hem enerji hem de sulama, Bayburt Barajı ise sadece sulama amaçlı kullanılır.
Yörede özellikle Erzurum ili sınırları içerisinde önemli jeotermal kaynaklar vardır. Bu kaynaklardan jeotermal elektrik enerjisi elde etmek mümkündür. Akarsularının zenginliği bölgeyi elektrik enerjisi açısından önemli bir potansiyel kılmaktadır. Ancak Artvin ili sınırları içersinde endemizm ve ekoturizmi baltalayacak şekilde hidroelektrik santrallerinin kurulması istenen bir çözüm ve proje değildir.
Bölgede son zamanlarda güneş enerjisi kullanımına olan ilgi artmaktadır. Bu olanağında değerlendirilmesi için yöre halkının bilinçlendirilmesi gerekmekte ve ucuz güneş enerjisi panellerinin sağlanması yönünde kamu ve özel sektör girişimleri başlatılmalıdır. Yörenin ağır iklim koşulları, kışın uzun ve sert sürmesi gerek evlerde ve gerekse ahırlarda ısı kontrolünün sağlanması için enerjiye ihtiyaç doğurmaktadır. Yaşam şartlarının iyileştirilmesi için ucuz enerjiye ihtiyaç vardır.
Yakıt ve enerji kaynağı olarak kurutulmuş hayvan gübresinin kullanılması, bir enerji temini sağlamaya çalışırken diğer taraftan önemli bir organik gübre kaynağı zayi olmaktadır. Bu hususta da kırsaldaki halkın bilinçlendirilmesine gereksinim vardır.
Güneş enerjisi yerine termal kaynakların kullanılmasının daha verimli olabileceği yönünde görüşler de mevcuttur. Bu kaynakların yoğun kullanımındansa tek bir kaynağın daha etkin ve çok amaçlı kullanımı (güneş enerjisi ile su ısıtması olan evlerde elektrik üretiminde de kullanılabilir) daha verimli olacaktır. Bazı kaynaklardan sadece yazın bazılarından kışın yararlanılabildiğini bu durumlarda mevsime bağlılığın kalkması ya da aynı düzeneklerde farklı enerji kaynaklarını kullanabilecekleri projelerin yürütülmesine gereksinim vardır.
Güçlü Yönleri
1- Elektrik üretimi için gerekli su kaynaklarının varlığı
2- Jeotermal ve güneş enerjisinden faydalanma olanaklarına sahip oluşu
3- Biyogaz üretiminin alternatif bir enerji kaynağı olabileceği ihtimali
4- Doğal gaz üreticisi ülkelere yakınlık
Zayıf Yönleri
1- Yakıt olarak kurutulmuş hayvan gübresinin kullanımı
2- Alternatif enerji kaynakları üretecek özel teşebbüslerin azlığı
3- Alternatif ve ucuz enerji kaynaklarının oluşturulmasında yeterli bilinç ve müteşebbislerin az oluşu
4- Ucuz enerji sağlayacak güneş enerjisi panellerinin azlığı
5- Kışın uzun ve sert geçmesi nedeniyle daha ucuz ve daha bol enerji kaynağına ihtiyaç duyulması
VI. TARIM VE HAYVANCILIKTAN BAŞKA ALTERNATİF ÖNEMLİ KAYNAKLAR
Kazcılık: Kazcılık yörede önemli alternatif hayvancılık kollarından biri olabilir. Yörede ucuz ve verimli damızlık kaz ve palazlarına ihtiyaç vardır. Ucuz kaz anaçları ve palazları sağlayacak üretim istasyonları kurulmalıdır. Kaz üretimi ve pazarlanması daha modern ve çağa uygun şekilde yapılmalıdır.
Organik Tarım: Yöre organik ve eko tarıma uygun özellikleri taşımasına rağmen yeterli üretim yapılmamaktadır. Bunun için bilinçlendirme ve destekleme çalışmalarına ihtiyaç vardır. Örneğin çok önemli ve ilkel şifalı bir buğday olan (çölyak hastalığı için) kavılca üretimi yörede artırılıp pazarlanabilir. Kadınlar bu işkolunda gelir elde edebilirler.
Hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı yörede biyogaz üretimi bir alternatif gelir kolu olarak değerlendirilebilir.
Güçlü Yönleri
1- Yörenin alternatif tarım ve hayvancılık potansiyeline ve bitki örtüsüne sahip oluşu
2- Yörenin organik tarım yapılabilecek kirlenmemiş ve bozulmamış toprak ve doğal kaynaklara sahip oluşu
3- Yörede yeterli işgücünün varlığı
Zayıf Yönleri
1- Üretilen bitki ve hayvansal ürünlerin pazarlama olanaklarının sınırlı olması
2- Yeterli bilinç ve müteşebbislerin azlığı
3- Uzun ve sert kışların olması
SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNE YÖNELIK GENEL STRATEJILER/POLITIKALAR
1. Doğal kaynakların kullanımında toprak analizleriyle kullanılacak gübre çeşitlerine karar verilmelidir.
2. Organik tarımdan ziyade sürdürülebilir tarım daha fazla önem verilmelidir.
3. Hibrit tohum uygulamalarının memnuniyetsizliği, markalaşma ve pazarlamaya önem verilmelidir.
4. Doğal genetik kaynakların korunmasına yönelik o yöre veya havzadaki kadınlara bireysel yada örgütsel teşvik ve destekler verilmelidir.
- 5. Biyolojik çeşitlilik bakımından biyosfer alanı yalnızca Artvin’ dedir. Buradaki 25 endemik bitki türünün tıbbi ve aromatik amaçlı kullanımları mümkündür. Bu konuda kadına eğitim ve üretim çalışmaları yapılmalı ve haberdar olmaları sağlanmalıdır.
6. Kırsal alanda kadına yönelik bireysel ya da örgütsel proje desteklerinin verilmesi
7. Vahşi hayat (ormanda yaşayan canlılar) tahribatının doğal kaynaklara yönelik tehditlerin farkında olunarak, ekolojik dengenin korunumu ve yaban hayatın korunmasında kadınların eğitimine önem verilmelidir.
8. Doğal kaynakların doğru biçimde kullanımı ve bilinç uyandırılarak israfın önüne geçilmelidir.
9. Çevreye duyarlı tüketim maddelerinin ve alışkanlıkları kazandırılmalı.
- 10. Endemik ve tıbbi bitkilerin kayıt altına ve kültüre alınması sağlanmalıdır.
- 11. Doğu Anadolu endemik türlerin yatağı durumunda olup Doğu Anadolu haşhaşı, kapari ile ilgili politikalar ve destekler, kültür durumları. Doğu Anadolu bölgesinde geniş alanda doğal olarak yetişen kapari bitkisi mevcut olup bunun değerlendirilmeli
- 12. Enerji kaynaklarının bilinçli kullanımı, evsel atıkların azaltılması, alternatif enerji kaynaklarının desteklenmeli
- 13. Kadın sivil toplum kuruluşları oluşturularak birtakım teşvikler verilmeli ve bu teşvikleri sürekli olmalıdır.
14-Ekoköylerin turizme açılıp yurt içi ve yurt dışı yapılacak organizasyonlarla yılın her döneminde ekolojik ve doğal tarımsal ürünlerin sunulabileceği ortamlar oluşturarak kırsal alanda kadına istihdam yaratılmalı.
15-Ev pansiyonculuğunun desteklenmesi sağlanmalıdır.
16-Unutulmaya yüz tutmuş dokuma ve gıda sektörüne yönelik doğal kaynaklar (Kars peynir çeşitleri, halıcılık, kazcılık, damalı bebeği, Karabağ kilimi, ihram gibi) değerlendirilmeli ve bu kaynaklara dayalı sektörler canlandırılarak kadının aktif rol alması sağlanmalı ve kadın el sanatları çalışmalarının bireysel yada örgütsel desteklenmesi gereklidir.
17-Doğal kaynaklarda kadının yerine göre güçlü yönleri; el sanatlarında doğal kaynakların ürüne dönüştürülmesinde entansif çalışma yeteneği ve el becerisi kazandırılmalı
18-Su kullanımında israfın önüne geçilerek özellikle kadınların hem bu konuda hem de evsel atık kullanımları yönünden eğitilmelerini ve sonrasında kadınların çocuklarından başlayarak etrafındakileri eğitmelerini, çevreye duyarlı tüketim maddelerinin gelişim ve kullanımları konusunda bilinç uyandırılarak sivil toplum kuruluşları ve AB projeleri ile desteklemeler sağlanmalı.
19-Doğal kaynakların tanımları yapılmalı ve ne amaçla kullanılabilir oldukları konusunda belirli periyotlarla eğitimler verilmeli. Yeni üretim modellerinin ve yöresel değerlerin (mesela Iğdır’ da yabanı dutların pestil, köme yapımında kullanımı) işlenmesi, bölgeye yatırım yapılması, standardizasyon ve markalaşmaya gidilmesi gerekmektedir.
20-Güneş enerjisi yerine termal kaynakların aktif olarak kullanımının birlikte kullanımına geçilmelidir.
21-Topraksız tarım uygulamalarına geçilerek, tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi sağlanmalıdır.
22-Kuzeydoğu Anadolu bölgesi ballı bitki çeşitleri konusunda dünyada önemli bir yere sahip olduğundan, özellikle kadınlar için bahçe arıcılığı ve ana arı üretiminin önemli bir istihdam kaynağı haline getirilmelidir.
23-Kalitede sürekliliğin olması, talebi artıracak tedbirler oluşturup yöntemler çıkarılması ve tüketici bilincinin uyandırılması sağlanmalıdır.
24-Biyolojik çeşitlilik kapsamında mevcut floranın kayıt altına alınması, koruyucu hekimlik, tıbbi bitkilerin kültüre alınması, korunmasına yönelik projeler yapılması gerekmektedir.
25-Doğal kaynak muhafazasında biyolojik çeşitliliklerde ekokentler, ekoköyler oluşturulup bayanların aktif rol alacağı durumlar yaratılmalı, bayanlar tarafından yöresel kıyafetlerle ürünlerin sunumlarının yapılabileceğini kısaca kendi alanında etkin olabileceği alanlar yaratılmalıdır.
26-Eğitim ve seminerler düzenlenip, sertifika eğitimleri yapılabilir, el sanatlarının geliştirilmesi adına faaliyetler ön plana çıkmalı. Yöresel yemeklerin sunumuna dair bölge kadınlarından yararlanılmalı, reklam ve tanıtım sorunu kadınların ürettikleri ürünlerde (Örneğin Damal bebeği, Kars Halısı, Karabağ kilimi ) önemli bir pay olup yerel ürünlerin tanıtıldığı web sayfaları oluşturulmalı ve buralarda kadın el sanatlarının tanıtımları yapılmalı ve canlandırılmalıdır.
27-Köy odalarının kadın meclislerine ev sahipliği yapmasına olanak verilmeli. Kadınlara bilgi görgü artırıcı geziler düzenlenmeli. Festival, fuar imkanları araştırılarak kadınların katılımı sağlanmalı, entegrasyon ve mekanizasyon yaygınlaştırılarak kadının etkin olması sağlanmalıdır. Bunu yaparken kadını sıkmadan eğitimin metotları araştırılarak sosyal ve fiziksel durumların incelenmesi, teşvik ödülleri, üretim çeşitliliği, pazarlama alanlarında eğitimlerin verilmesi gerekmektedir. özelleşmesi. Görselliğe dayalı eğitim programları geliştirilerek, köy odalarına bilgisayar konularak kadının haberdarlık durumu artırılmalı, köy odalarında panolara asılacak bilgi mesajları yoluyla yada eğitim haberleşme ve bilişim araçları ile kadına yeniliklerin aktarımı sağlanmalıdır.
28-Kars’ın doğası kimyasal atık içermediği için pilot bölge seçilerek kadınlara çeşitli doğal ürün üretiminde işkolu oluşturulmalıdır.
29-Kazcılık önemli bir alternatif hayvancılık kolu olup, kazdan elde edilen ürünlerin (sakatatlar, eti, karaciğer ezmesi) yelpazesi geniştir, ancak pazarlama stratejisi yörede yeterinde gelişmemiştir.Avrupa ülkelerinde özellikle kaz karaciğerlerinin önemli bir tüketim piyasasının olduğunun bilincinde elde bulunan doğal kaynağın etkin kullanımını önemlidir. Kars, Ardahan, Ağrı ve Erzurum ‘da yaşayan kadınlar için kazcılık alternatif bir işkolu olarak belirlenebilir. Hayvancılık sektörü içerisinde bir kaynak olan kazcılık, yemek çeşitlerinin artırılması, sunumu, markalaştırılması ve reklamasyonu ile önemli bir gelir kaynağın haline getirilebilir.
30-Kadınlar için mevcut kaynakların korunmasında en önemli konu hayvancılık piyasasında istikrardır. Yörede hayvancılık piyasasında belirsizlikler, et ithalatına bağlı olarak hayvansal ürünlerde ani fiyat düşüşleri moral bozukluğu yaratmakta, köylerde hayvancılıkla geçinen nüfusun başka alanlara kaymalarına, neden olmaktadır. Fiyat dengesini sağlayacak, piyasayı çiftçinin pozisyonuna göre belirleyecek ürün borsalarının oluşturulması elzem hususlardan biri olup, üretici birliklerinin teşvik edilmesi oldukça önem taşımaktadır. Üretici birlikleri sadece destekleme ve teşviklerden faydalanmak için günübirlik amaçlarla değil, üreticinin sorunlarına çözüm üretecek bilinç ve altyapı ile kurulmalı, işlevsel olmalıdır. Çiftçilerin ilgi bakımından teknolojiye uzak olmadığı ve sektörden kazanılanın sektöre yatırılması durumunda iyileşmenin ve motivasyonun olacağı düşünülmelidir. Kuzeydoğu Anadolu’da yaşayan insanların büyük çoğunluğunun tarımda istihdam edildiği dikkat çekmekte, tarım ve hayvancılıkta da istenilen verim alınamayınca yoksulluk sorunun giderek arttığı görülmektedir. Hayvancılık hevesle yapılan karlı bir iş kolundan çok, çaresizlikle yapılan bir işkolu olarak ortaya çıkmaktadır. Ortam şartları dikkate alınarak ya da arz-talep dengesine dönük bir üretim planlamasından çok rastgele üretim yapılmakta bunun sonucu olarak da hayvancılık piyasasında istikrar bozulmaktadır. Bu nedenle hayvancılığı geliştirecek önlemler alınmalıdır.
31-Standardizasyon ve markalaşmanın gerçekleştirilmesi pazarlama olanaklarının artırılması önemlidir. Çünkü sektörün rekabet gücü zayıfladıkça elde edilen gelir de azalmakta, her geçen gün hayvancılık sektöründen uzaklaşılmaktadır. Bu uzaklaşmanın önüne geçmek için hayvancılığın geliştirilmesinde kadının eğitimine önem verilmelidir.
32-Yörede sınırlı da olsa var olan turizm sektöründe kadının pek fazla yeri olmadığı görülmektedir. Özellikle doğu illerinde feodal anlayışın hala hakim oluşu kadının hizmet sektöründe çalışmasına engel teşkil etmekte ve kadını etkisizleştirmektedir.Bu durumun giderilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
33-Kadına turizm sektöründe aktif rol verilmelidir.
34-Turizmde hizmetin daha verimli olması için eğitim ve seminerler düzenlenip, sertifika eğitimleri yapılmalı ve el sanatlarının geliştirilmesi adına değişik faaliyetler ön plana çıkarılmalıdır.
35-Turizm sektöründe yöresel yemeklerin sunumuna dair bölge kadınlarından yeterince yararlanılmamaktadır. Kadınların üretebileceği ürünlerde (örneğin Damal bebeği, Kars halısı, Karabağ kilimi ) yeterli tanıtım ve reklam yapılırsa önemli bir Pazar payı oluşturulabilir. Teknolojinin ve internetin olanaklarından faydalanarak web sayfaları oluşturulmalı ve buralarda kadın el sanatlarının tanıtımları yapılmalıdır.
36-Son zamanlarda Keçi sütüne ve peynirine olan talep dikkate alınarak koyunculukla birlikte Keçiciliğe de önem verilmelidir.
37- Ev yapımı bağ- bahçe ürünlerinin işlenerek değerlendirilmesinde önemli eksikler bulunmakta ve pazarlama haftalık yapılan cılız satışlardan öteye geçememektedir. Bilinçli ve daha fazla verime yönelik bağcılık faaliyetleri ve endüstriyel kolları olmadığından yöreye ait meyve ürünleri her geçen gün kalitesizleşmekte ve azalmaktadır. Bağ ve bahçe ürünlerini işleyecek ve değişik mamullere dönüştürecek endüstriyel faaliyetler geliştirilmezse toprak ve kadın işgücünden faydalanılması mümkün olmayacaktır.
38-Örgütsel ve ekonomik açıdan iyileştirmelerin yanı sıra doğal kaynakların korunmasında kadınların yeterli eğitim seviyesinde olduğu söylenemez. Kadınlara aşağıdaki hususlarda eğitim verilebilir:
a- Hayvan gübrelerinin kullanım alışkanlığı,
b-Suyun ve diğer kaynakların verimli kullanımı
c-Hayvancılıkta daha çok verim elde edilmesi
d-Hayvancılıkta hastalıklarla mücadele
e-Hayvandan insana geçen hastalıklardan korunma
39-Eğitim daha çok görsel ve işitsel araçlar kullanılarak yapılmalı köy odalarının kadın meclislerine ev sahipliği yapmasına olanak verilmelidir. Kadınlara bilgi görgü artırıcı geziler düzenlenerek, festival, fuar vb. etkinliklere katılımları sağlanmalıdır.
40-Küçük orta ölçekli aile işletmeleri (KOHİ) kurularak sıfır faizli uzun vadeli kredilerle üretime teşvik edilmelidir.
41-Kadınların teknoloji ve interneti kullanımda çok zayıf oldukları ve hatta birçoğunun habersiz olduğu gözlenmektedir. Bilgiye ve yeniliklere ulaşmada internetin ve diğer teknolojik olanakların kullanımı için kırsaldaki kadının eğitilmesine acilen ihtiyaç vardır.
42-Köy odalarına bilgisayar konularak kadının haberdarlık durumu artırılmalı, panolarla bilgi mesajları ilan edilmeli, eğitim haberleşme ve bilişim araçları ile desteklenmeli teknolojiden mümkün olduğu kadar çok yararlanılmalı.
43-Yörede doğal kaynaklar içersinde en önemli yer tutan, toprağın, suyun verimli kullanılmasında en önemli araç olan kaynak şüphesiz ki tarım ve hayvancılıktır. Eko sistem içersinde birbirlerinden ayrılmaz parçalar gibi olan, su, toprak, bitkiler ve hayvanlardan verimli bir şekilde yararlanılmasında eksikler olduğu su götürmez bir gerçektir. Örneğin hayvancılıkta verim kaybına yol açan en önemli hususların başında hayvan hastalıkların (burusella, sarılık, şarbon, yanıkara, bulaşıcı gizli meme iltihabı, göbek iltihabı gibi) kirli su ve toprak gelir.Tuvalet artıklarının küçük derelere ve çaylara akıtılması , peynir altı suyunun rastgele atılması yer altı ve yer üstü suların ve çevrenin kirlenmesinde en önemli etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır.
44-Doğal kaynak kullanımlarında takvim çalışmalarına dikkat edilmesi, israfın engellenmesi yönünden alternatif uygulamalar suni tohumlama etkinliği sağlanmalıdır.
SORUNLARIN ÇÖZÜM SÜRECINDE DIKKATE ALINABILECEK IZLEME/DEĞERLENDİRME GÖSTERGELERİ
Çalıştay sonuç bildirgesinin doğrudan ilgili kurumlar tarafından iyi incelenerek değerlendirilmesi ve diğer ilgili kurumlarla koordinasyon içinde çözüm önerilerinin dikkate alınması ve çözüme yönelik kayda değer projelerin devreye sokulması
Çözüm önerileri doğrultusunda uygulanan proje ve programların sonunda geri bildirim ile ilgili anket ve diğer ölçme ve değerlendirme metotlarının gerçekleştirilerek gerçekçi ölçümlerin yapılması
Görsel ve uygulamalı köy eğitimcilerinin ve eğitim sayılarının artırılması
Bölgede kadının doğal kaynakları daha iyi değerlendirmesini sağlayacak yatırım projelerinin uygulamaya konulması
Kadın üretici örgütlerinde artış sağlanması ve bu örgütlerin etkin çalıştığının gözlenmesi
Kadının aktif rol aldığı üretim ve pazarlama birimlerinde gözle görülür artış sağlanması
Bakanlıklarda bulunan kadın ile ilgili daire başkanlıklarında kadının üretime kazandırılmasına ve kadının kırsaldaki işgücünün değerlendirilmesine yönelik birimlerde etkin çalışmaların ortaya konulması
İnternetten istifade eden kadın sayısının artması ve bunun takip edilerek ortaya konması
Doğal ürünlerin üretimi ve pazarlanmasına ilişkin tesislerin ve birimlerin açılması
Bizzat kadınlar tarafından verilen doğal kaynakların artırılmasına yönelik projelerin artması ve yürütülüp sonuçlandırılması
Her köyde veya belde de bir kadın önderin seçilerek 3 yılda bir kırsal kadın kurultaylarının düzenlenmesi
Özellikle elişi yöresel ürünlerin ulusal ve dünya pazarlarında daha etkin boy göstermesi
Kırsalda doğal kaynakları etkin değerlendirecek kırsal kadını kalkındırma kooperatiflerinin kurulmaya başlaması ve etkin çalışması
Köydes kapsamında kadının doğal kaynakları etkin kullanımına ilişkin çalışmalara da yer verilmeye başlaması
Köylere hizmet götürme birliğinin Kaymakamlıklar vasıtasıyla kadının enerjisini daha etkin değerlendirme yönünde çalışmalarını artırması
Büyük ve gelişmiş şehirlerdeki kadın örgütleriyle kırsaldaki kadının her alanda işbirliği yapması için gerekli çalışmaların başlatılması
Yerli malı haftasının geçiştirilmeksizin köyden gelen kadınlarla daha renkli ve yaygın olarak kutlanması
Yerli malı haftasının kutlanmasında kadınlara daha aktif roller verilmesi
Ekoturizmde kadının aktif rol aldığı projelerin ve yatırımların artması
Kadına özgüvenini kazandıracak, erkek hegemonyasını kıracak mevzuatların ve yasal korumaların artması
Çalıştayın amacına ulaştığını ortaya koymuş olacaktır.
SORUNUN ÇÖZÜMÜNDE ROL ALABILECEK PAYDAŞLAR
• Devlet Su işleri,
• İl Özel İdareleri,
• Belediyeler,
• Çevre ve Orman Bakanlığı,
• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
• Üniversiteler,
• Kooperatifler ve Birlikler
• Kalkınma Ajansları,
• Yazılı ve görsel medya,
• Sivil Toplum Kuruluşları
• Ulaştırma Bakanlığı
• Sağlık Bakanlığı
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü
• Karayolları Genel Müdürlüğü
• BOTAŞ
• Yerel Yönetimler
• TÜBİTAK
• Çevre Koruma Timleri (Jandarma Komutanlığına bağlı