Et fiyatları neden yükseliyor?
Et fiyatları neden yükseliyor?
Bu soru bir çok yerde birçok kez şahsıma yöneltilen bir sorudur.
Aslında bu sorunun cevabını çeşitli toplantılarda ve başka vesilelerle, basında yer alan birçok köşe yazımda ve oda başkanlığım döneminde bazı bildirilerimde açıklamaya çalıştım.
“Et fiyatları neden yükseliyor?”
Bir üründeki fiyatlandırmaya etki eden faktörler çeşitli olmakla birlikte ana faktörler: Ürünün üretim satış, pazarlama ve dağıtım maliyetleri, arz –talep ve rekabet olarak sayılabilir.
Et fiyatlarındaki önlenemez yükselişin nedenleri kısaca şöyle özetlenebilir.
Kaba yem açığı
Tarım ve hayvancılık ayrılmaz bir bütündür. Tarım olmadan hayvancılık olmaz. Yem bitkilerinde üretim açığı kaba yem açığını da ortaya çıkarmış bu durum et fiyatlarına da yansımıştır.
Ülkemizde et maliyeti başta kaba yem ve kesif yem maliyetleri olmak üzere oldukça yüksektir. Kullanılabilir mera alanlarının azalması, mera ıslahında eksiklikler, entegre hayvancılık işletmelerinin azlığı ve yem üretim maliyetlerinin yüksekliği giderlerin yükselmesini tetiklemektedir.
Süt fiyatlarındaki dalgalanmalar
Süt birim fiyatlarındaki istikrarsızlık ve kar marjındaki düşüklük artan ürün maliyeti nedeniyle hayvancılıkla uğraşan çiftçi ve girişimci sayısını azaltmaktadır.
Nakliyat ve enerji giderleri
Demiryolu ve deniz yolu taşımacılığının etkin kullanılmaması, nakil ve ulaşım hizmetlerinde petrole ve karayolu taşımacılığına azami bağımlılık, enerjide dış alım fazlalığı, hayvancılıkta kullanılan araç ve gereç maliyetine de yansımaktadır.
Üretim-tüketim dengesizliği
Et tüketiminin et üretimine göre fazla oluşu arz-talep dengesini bozmakta ve fiyat istikrarsızlığına çoğunlukla et fiyatlarının yükselmesine neden olmaktadır.
Yetersiz hayvan varlığı ve düşük verim
Hayvan varlığının ve bireysel verim özelliklerinin azalması doğal olarak fazla olan talebi karşılayamadığından, devletin etkin bir denetim mekanizması oluşturmadığı bir ortamda, piyasa fırsatçıları ve aracılarının fiyat dengesiyle daha fazla oynamalarına fırsat tanımaktadır. Öte yandan bir küçükbaş hayvan ülkesi olan Türkiye’de son 20 yılda koyun ve keçi varlığındaki dramatik düşüş de et üretiminin azalmasında etkili olmuştur.
Zayıf örgütlenme, uygun olmayan pazarlama ve rekabet koşulları
Hayvancılıkta ekonomik ve sosyal yönlü etkin bir örgütlenmenin olmadığı ülkemizde, büyük sermayeli aracı, toptancı ve grupların elinde kalan hayvan piyasası ve sık sık yapılan kasaplık hayvan ithali orantılı rekabet koşullarını ortadan kaldırdığından üreticiden haraç mezat alınan kasaplık hayvanlar et olarak çok daha yüksek fiyatlara satılmaktadır. Bu durumdan daha çok çiftçi ve besiciler zarar görmektedir. Hayvancılıkta gelişmiş ülkelere göre örgütlenme ve kooperatifçilikte zayıflık doğru fiyat borsasının ve piyasa koşullarının oluşmasına engel teşkil etmektedir.
Sonuç ve öneri:
Son 30 yıl boyunca ve özellikle son 20 yıldır hayvancılık politikalarında yapılan yanlışlıkların bir sonucu olarak arz-talep dengesi arz aleyhine gelişmiş olup nihayet bu noktaya gelinmiştir diyebiliriz.
Şimdilik çözüm noktasında yıllardır savunduğumuz “önce hayvan sayısı artırılmalı“ yönündeki önerimizi tekrarlıyoruz.
Tavan fiyat uygulaması denetim ve kontrol mekanizması iyi işletilirse şimdilik yerinde bir uygulama olup ancak geçici bir çözümdür.
Hayvancılıkta gider maliyetleri düşürülmeden, kaba yem açığı giderilmeden, uygun pazarlama ve rekabet koşulları sağlanıp üretici teşvik edilmeden, süt piyasası istikrarlı bir zemine oturtulmadan, etteki fiyat dalgalanmaları durdurularak ithalat rejimi asgari düzeye çekilmeden ve küresel etkilerden tarım ve hayvancılığımız korunmadan et fiyatlarını kalıcı olarak kontrol altına almak mümkün olamayacaktır.
14.02.2016
14.02.2016
Prof.Dr.Yavuz Öztürkler